“Andar ás xaneiras”, cousa de gatos e agoiros...
“Andar ás xaneiras”, cousa de gatos e agoiros...
Vento, chuviñar e a lúa pódolle puntilla tráxica ás tebras. Por algures, na canella, escóitanse desacougantes miaños , os gatos andan ás xaneiras... Imaxe de xaneiro, tan prehistórica como mesmo pode acontecer entre os recunchos de lixo de calquera urbe de hoxe. Xaneiro é tempo de gatos e porvir. Micifús de simbolismo heteroxéneo, tanto benéfico como maléfico, no couto dps atractivos mistéricos que nos nimban. Velaí, na cultura urbana e comercial de hoxe, a silueta do gato global chinificado,, con novos valores. A imaxe ou a estampa de Santa Rita, de San Antonio ou de San Pancracio supliuse pola do purpurinado gato xaponés-chinés, dándolle e dándolle á pata, reclamando ao cliente, sorte entón pro vendedor.
Tras as xaneiras, coa gata en celo, ábrese a unha espiral interminable nas singularidades culturais : a cristiandade enceta xaneiro e o ano novo coa celebración do San Silvestre, ¡meigas fora! . Por algo imaxe de santo Papa venerada en altar propio no concorrido Santuario do Corpiño, terras do Deza, e iso xa indica moito en relación co meigallos, cos agoiros. Intres pra limpar as lareiras das vellas cinzas, o “Lume vello”,de gardar un tizón pra esconxurar treboadas...a un tempo que se acende o “Lume novo”, ritual para protexer a casa. Mes de meigas no que tamén se celebra aos Meigos, encrucillada temporal pra retomar camiños e comezar o almanaque con bo pe.
O nome de xaneiro ten relación co culto que os romanos daban a Xano, deus con orixe nos tempos de Romulo e Remo, do principio da Urbs, daquel castro coutado polo trazado do arado. Aínda que as lendas afianzan a orixe grega de Xano: de pai Apolo e de nai Creusa, filla do rei de Atenas, Erecteo. Neno ben, criado entre os marmóreos templos e as saias de sacerdotes e da mesma pitonisa de Delfos, raptado polo seu padrasto, o mortal e infecundo Xifeo, protexido de Saturno, formado nesa milicia que o levará á península itálica... Imaxe, precedente picassiano, representada con dúas facianas: unha que mira cara atrás e outra cara adiante, ao oriente e ao occidente, ao principio e ao fin, ao tempo andado e ao que queda por andar. Ambideus POIS, equilibrador da dialéctica do cosmos, o que abre portas , xanelas e pescudas a un tempo novo, que propicia vitorias e abundancia no agro, en relación coas podas e coa sementeira dos froiteiros... inventor dos cartos, pai de Fontus, fontífice, adiviño de augas subterráneas, de apertura de pozos... O deus Xano celebrábase no altar do Xanícolo, dende o que se enxerga toda Roma: templo con dúas portas, unha no oriente e outra no occidente, a que soamente abría en tempo de guerra, que naquel insatisfeito imperio era case sempre. O outeiro do Xanícolo é coñecido hoxe como San Pietro in Montorio, onde segundo a tradición foi crucificado San Pedro, feito celebrado con templo circular da autoría de Bramante, encargado polos Reis Católicos, sacros predios nos que España ten a histórica Academia de Arte en Roma.
Xaneiro, mes tebroso, chuviñoso, de ventos e de neves ,propicio a esconxurarse con cantares e así se facía no rural galego, propenso a cumprir tradicións marcadas polo paso de Roma. Noutrora cantábanse as xaneiras, cantos de escarnio arredor das labores do agro e da gandería. A son e ton cos poderes desa lúa grande de xaneiro, que tanto se expresa nos gatos, tempo do seu celo, “andar ás xeneiras” con eses miaños desartellados, desafiantes, nos que as meigas, igual que polo grallar dos corvos, interpretan mensaxes de ultratumba...
Gato, antítese da rata, quizais dos primeiros animais domesticado polos humanos. Animal que, pese a ser doméstico, quérese ceibe, nunca preso e deféndese panza arriba... Os budista asocian ao gato coa serpe , en equivalencia ao pecado e ao abuso . No antigo Exipto, relaciónano coa lúa, consagrado a Isis e á deusa do matrimonio e do fogar, Bastet. Os celtas téñenlle respecto e vencéllano co mundo de ultratumba, animal da noite na que se orienta perfectamente. Na antiga tradición zoolátrica galega, feita na encrucillada, respectase inmensamente ao gato e si é negro máis aínda, asociado á casa, ás tebras e á morte, servidor dos infernos, dos demos... e que non se atravese no paso. Vese ao felino máis listo co can, limpo, independente, astuto, adulador, paciente, áxil, forte, constante en perseguir e apresar a inimigos ocultos, pero hipócrita, traidor, ladrón de unllas e dentes, gatuperio. Cando un gato aparece e escolle unha casa enténdese como bo agoiro. Envolto en si mesmo, procura lugares de amplas perspectivas, a curuxado enxerga o acontecer. Contan os vellos que estes son sitios onde acougan os espíritos dos devanceiros. Co seu rosmar, fregándose contra as saias, os pantalóns, as mantas, buscando o mellor ambiente ... gardián de orellas atentas, ollos ben abertos e bigotes como antenas ao descoñecido... expresando o estado de ánimo polos miaños, polas unllas, os pelos crespos, pola curva do rabo e a postura en vixilia marcando a S corporal.... Por algo dentes, unllas ou pelo de gato formaban parte da bolsiña recomendada polas meigas pra certos esconxuros. Así é que non hai meiga, nin aquelarre, que non se asocie nin represente con corvo ou con gato, nin teña seu tempo no mes ao que abre o San Silvestre.
Contos e cantos populares galegos estiveron, mais do que están, protagonizados por gatos, pouco edificantes na súa mensaxe ecolóxica, como o do “gato metido nun saco...” que en terras do Morrazo non trae boas lembranzas, pola mensaxe subliminar en anos de guerra e de vinganzas, cantado nas prácticas fascistas...
Houbo ilustres gatos , Muezza era o nome do de Mahoma , como os que rodearon e entre os que morreu nun castelo do Líbano a gatofílica Lady Hester Stanhope, a fidalga viaxeira británica, amante de Sir John Moore... o gato de Byron e o de Baudelaire... e como non, os gatos nigrománticos de Allan Poe, autor de “O gato negro”, os gatos de Hemingay, ou o famoso Beppo, o mixiriqueiro micifú branco que non atopaba mellor colo que o do seu amo, Jorge Luis Borges. Teodoro W Adorno, nome de filosofo, era o do gato de Julio Cortazar, como Nada, o do gato de Jean Paul Sastre... e entre os gatos ilustres ... con e sin botas, é privilexiado o gato Larry, habitante do londinense 10 de Downing street “ratoeiro xefe” entre diplomáticas saias e pantalóns. Felinos prepotentes, donos da casa, arredor do prato de leite, da sardiña, de secretos ... Non esquecemos a “Morriña” é o nome do gato do “Bosque animado” de Fernández Florez... Tampouco podía faltar para ese señor sabedor de tradicións célticas, de medos, tesouros, meigas e menciñeiros, Cunqueiro, o mítico Gatipedro , branco e cun corniño negro na cachola polo que verte auga.... ou o Gato da Tía Trecola da “Terra Brava” de Anxel Fole. Corpos de gato nos que transmigran, purgando, trasnos e benditas ánimas.
Gatos persas, rusos, siameses, armenios, noruegueses e mesmo gatos galegos, negros, ou calicós, de ollos marelos e bigote afiado..., gatos de pelo curto ou longo, de suave angora, con ollos mesmo de diferente cor o un do outro...xoias da natureza e da casa.
Sempre nos atraeu, na Casa Grande de Cima de Vila, en Trasalba, un misterioso cadro, con mensaxe, da autoría de Castelao, regalo a don Ramón, Otero Pedrayo, titulado o “Souto dos gatos”: gatos aforcados, pendurando das ponlas dun castiñeiro antigo... quizais en relación co soño da falta de osíxeno, ficar so, nun xaneiro, entre a morte, no souto antigo... misterio .