No País das Benditas Ánimas este é o tempo de Defuntos e Magostos
Reflexión arredor dos nomes e ritos do Tempo de Defuntos e Magostos en Galiza, así como das novas versións importadas dende o ánimo irlandesizante como o Samaín ou o comercial americanizado do Halloweem, sumando influencias aculturais do cine gore.
Entre as rutinas da febre consumista aquece coñecer o que celebramos na noite de fin de Outubro que abre aos días de Novembro. E máis debera ser na escola que atopa no tradicional Tempo de Defuntos e Magostos unha inesgotable fonte de filosofía e inspiración creativa. Meternos así no tema céltico arredor da Morte-Vida e en canto leva de misterio, polo tanto de descoñecemento. Tampouco somos únicos nestas cuestións e si non miremos a Irlanda ou Escocia que resucitan fórmulas do celtismo antigo e moderno, regadas con cervexa, con sidra e con música. Algo a sumar á xa de por si máxica Galiza, a das negras sombras e saudades, País das Benditas Ánimas que dicía a Pardo Bazán
Viva México e boa parte de Latino América, que se resiste a sucumbir ante a moda global dun entroido de outono americanizado, o Halloween, pra gloria do gran bazar chinés. Naquela América, central ou Andina, os herdeiros de Incas e Maias seguen a celebrar e dar o nome de “Día dos Mortos”. Namentres que por aquí, dentro da febre celtofílica, de tres décadas para aquí, fomos importando o nome gaélico do Samaín ou Samahain da céltica irmán Eirín. Nome que significa “reunión”, coa versión tamén de “San-fuín”, o fin do verán. Data que alí rememora a voda entre Dagda, a céltica divindade boa e farturenta dos Tuatha de Danann e a deusa das pantasmas, Morrigain. Vencello da vida e da morte, sempre arredor da luz e da quentura purificadora das lapas do lume, do que nace a danza, a poesía, os bardos e os vates... Nome de Samaín gaélico e vellas tradicións galegas avivadas no 1990 a través da agrupación cultural cedeirense “Chirlateira” polo dinámico mestre Rafael López Loureiro.
Sabendo que nin os cronistas romanos da Antigüidade, nin no século VI a misión cristián de Martín de Dume que anatemizaba os cultos pagán dos galaicos, nin o popular e intemporal libro do “Ciprianillo” , nen na Ilustración a curiosidade do padre Sarmiento , nin o decimonónico médico don Xesús Rodriguez López, escudriñador das supersticións galegas, nin os folcloristas portugueses, nas mesmas pautas culturais... se tiñan referido ao nome do Samaín nestes confíns célticos, aínda que si ás costumes deste tempo en relación co ciclo agrario morte-vida. Cesar na súa “Guerra das Galias” di que “os druídas dicían que a alma era inmortal e despois da morte pasa dun corpo a outro...” como creen os budistas e se transmite aos pobos indoeuropeo. Os vellos cultos célticos, orientais e mesmo de base zoroastrista da Gallaecia foron fondamente romanizados, latinizados e cristianizada. Dende entón no País do Leteo esborralláronse os nomes das divindades indíxenas, as que non tiñan por que estar en relación coas gaélicas, mais ficaron, como en poucos lugares, as tradicións panteístas.
Na Galiza consumista de hoxe atrevémonos a darlle nome ao que nin llo deron aqueles intelectuais románticos ou modernistas, os que tentaban abrir a cultura Galega á Europa do seu tempo, como Risco, Cuevillas ou Otero Pedrayo, os que atoparon no Renacemento Celta irlandés modelos, os seus referentes foron John Millington Synge, Sean O´Casey e máis que ninguén o exótico Willian Butler Yeats, amigo do hinduísmo, da teosofía, do ocultismo, como Risco. Profundadores e anovadores de ritos druídicos, dos enigmas da vida atoutiñando entre ceo-inferno, entre anxos e demos, os mesmos que até farán do celtismo proposta política. Nin Xosé María Castroviejo ou Alvaro Cunqueiro, coñecedores e inspiradores no occidente Atlántico repararon no nome de Samaín. Mesmo na que foi parte da vella Galiza, Bierzo, León, Asturias, Portugal, até agora resiste a mesma tradición galega de celebrar Magostos e Día dos Defuntos, os defuntiños lembrados polas avoas en restra de oracións nocturnas.
Festa e feira sempre unidas, tempo do gran feirón de Monterroso e Chaves, esoutras vilas na que resiste e medra a súa tradición da feira pra aprovisionarse pro tempo escuro e chuviñoso .
Hoxe aproveitase a chamada da tradición con nomes importados, pra convocar un novo entroido de outono, seguindo un antigo xeito de desafiar os medos á inevitable morte, ancestral rito de pasaxe. Sen faltar nos feitos o desnorte acultural ate nas mesmas institucións, capaces de autorizar a celebración dun Samaín, versus botellón, nun lugar de triste memoria, o que foi lazareto e sobre todo campo de concentración e checa na guerra civil e na posguerra, a illa de San Simón no concello de Redondela...E iso que sempre cantamos e retrouseamos aquelo de “...non des a esquecemento da inxuria rudo encono...” Intúese que aquel é lugar tristeiro, dunha historia de tortura e morte que embretemou á que foi cantada illa de trobeiros.
Escenefícanse agora na Noite de Defuntos ambientes de arañeiras, de loito, de cadaleitos e panteóns, entre disfraces e caretas sanguiñolentas, zombis sacados do cine gore , estética agresiva que se enfronta á tradición galega, a xenialmente exposta por Wenceslao Fernández Florez en “El Bosque Animado” ou en “Un ollo de vidro” de Castelao. Endexamais se representará na Galiza tradicional a morte de negro, caveira con gadaña....Non, aquí a morte, entre tantas fórmulas, anunciase por determinado ouveo dun can, polo canto da curuxa ou polo voo dos corvos....e represéntase como pálida luz, as señas, a Santa Compaña, as mouras... memorando, reclamando o que non se fixo ben, aconsellando.
Festa dos Defuntos, das fogueiras arredor das que se convocaba a vivos e mortos, con reminiscencias tamén semellantes ás festas Saturnais romanas, estas celebradas a metade de decembro, cristianizadas polo Nadal... Noite outonal, cando a parroquia dos mortos e dos vivos se encontraban, sendo costume aquí e en Irlanda dar de comer a quen pete na porta.
Tempo de Defuntos, Samaín irlandés, entrada no ano novo céltico, o que abre portas ao inverno, importado pola migracións pra converterse no comercial Halloween anglosaxón ou estadounidenses, no que nenos e mozos, como aquí, desafiaban á morte na noite, poñendo nos camiños do camposanto esas formas esféricas preñadas de sementes, calacús, abobras, cabazas... labradas como facianas, “tetes coupes”, como cranios que foron recipientes de sentidos, de saber, de memoria, cunha alampeante luz dentro. Todo o que a cristianización aproveitou pra dedicar a celebración pagán aos Feles Defuntos e a Todos os Santos e dos que a mesmo se perdeu memoria. Sustos na noite arredor do cemiterio ou do campo santo, mais adornado que nunca, nun rito anual de vida, de limpeza, flores, velas acesas e responsos. Logo convite de doces, “hosiños se santos”, “santiños”... Festa na que sempre quedaría tempo pra acender fogueira de frouma e asar castañas, facer MAGOSTO, (o magnus-ustus), a gran fogueira. Castaña que é semente, xerme de vida, como un ovo ou a cabaza, zonchos que se ensarillan en colares que se colgan do pescozo, que adornan a casa, como grilandas orientais de vida en días de mortos. Castañas que se asan pra con elas inaugurar e celebrar o viño novo e logo emborrallarse a faciana de cinza e viño tinto, como improvisadas e pavorosas máscaras do Trasmundo.
3 Novembro 2019