felipesenen.gal

Nos primeiros días de Febreiro a tradición cristián celebra a Presentación do Neno no Templo, festa das Candeas, da luz e ao día seguinte o San Braís. No mundo celta entrada no tempo de luz, o ´IMBOLC´, alí cristianixado pola monxa Santa Brixida.

Cando un país está enfermo culturalmente, cando sofre de aculturación ou anomia ( efecto da crise de identidade), esquece ou traspapela o seu para dedicase a imitar o que fan ou venden outros.

Os países de occidente atlántico represéntanse envoltos en brétemas e señardade. Confíns do Vello Mundo situado no “Máis Alá”  do “Mare Nostrum”, das columnas de Hércules ou de Briareo, (quizais O “Vero Breo” céltico venerado no Santuario de Donón.  Lonxanos horizontes onde os mitos gregos situaban a Hiperborea (máis alá do Boreal), o Xardín das Hespérides ( do solpor) ou das árbores das  Mazáns de Ouro, a Atlántida... Países pois envoltos nun labirinto de lendas e ritos que se tecen entre eles con pasados e presentes teosóficos.

Pois velaí nese occidente atlántico a Galiza, confín dunha historia longa e convulsa, cun florecer Megalítico, Castrexo, Románico e Barroco...  rico e influínte en tradicións que se estenden ao longo do almanaque e du mapamundi recorrido. Herdos espallados e tratados polos grandes referentes da etnografía, dende Murguía a Risco, Cuevillas, Taboada Chivite, Bouza Brei, Fernández Oxea, Xoaquín Lourenzo... profundando nos substratos e influencias dos “outros” dos romanos, os “celtas”, tan cargados de orientalismo indoeuropeo. Pra ser os romanos os que chamaron, constituíron e puxeron lindeiros á Gallaecia. Deixando tantos herdos e intromisións, que se sumarán ás pegadas doutros pobos cos que tamén se tivo relación. Fundamentalmente a fonda cristianización. Ao cabo de contas este foi máis que un feudal Reino Cristián, foi ademais xermolo dun Imperio que abriu camiños, deixando tradicións que mesmo se levaron e floreceron nun Sur de herdos islámicos.

E... “pola Candeloria, chova ou non chova metade do inverno vai fora”. Pórtico do Entroido

Galiza, país das “Matris Galaicas”, divindades femininas indíxenas, ás que na burgalesa Clunia dedica un galaico-romano,  Tito Fraterno, dedica un exvoto. Deusas de tradición matriarcal celta, asociadas á da Terra e á fecundidade. Confín tamén de druídas, magos, meigas con ritos ás pedras, ás fontes, montes, árbores...  especialmente ao Sol e á Lúa, ás señas ou sombras, espíritos dos devanceiros. Onde o camiño, a peregrinación significa ascese de aventuras e desventuras, como caracterizou ao cabaleiro Arturo na busca do Vaso comunal do Graal, orixe de contos de cabalerías onde madurar a palabra e o maxín.

 Entre tanto bagaxe cultural o  tema dos mitos e dos ritos preocupou aos románticos e especialmente aos exóticos e excéntricos modernistas naquel seu momento de confluencia de “ismos”. Con conclusións visibles a través de comportamento e das artes. A “Xeración Nós” é un modelo desas inquedanzas culturais da vangarda europea, atopando no pasado unha fonte de inspiración sobre a que asentar o futuro. Son os anos do “Renacemento Celta”, onde o  modelo de Irlanda  e a figura de W. B. Yeats non pasada desapercibido para as  “irmáns nacións celtas”. Panceltismo que revitalizan as tradicións, a literatura, a arte, a identidade con ese saudosismo e panteísmo asentado nas orixes e no que atopar orixinalidade.

Galiza asume que comparte adn, as súas orixes coas de Eirín, coa lenda de Breogán e da “Pedra do Destino” por medio,  a cristianización, a negación... A Europa panceltista asume as súas orixes e mesmo aparece un novo druidismo. Phileas Lebesgue, director e animador de “ Le Mercure,“ recoñecido como o “Gran Druida dos Celtas Galos”, amigo de  Risco espallará tamén esas premisas identitarias. Avívanse as tradicións festivas en relación co almanaque e o ciclo solar e luar, cos equinoccios e solsticios, que marcan as Catro Estacións, en relación cos Catro Elementos. Esperados amenceres no devalar do tempo, cando nos monumentos megalíticos as raiolas do sol da vida fura e peta no corazón dos dolmenes, nas tumbas da morte.

As festas “celtas” e os seus nomes gaélicos, galegos e dedicacións cristianizadas

Festas cíclicas “celtas” , sempre adxectivadas de “máxicas” por canto de misterio ancestral ocultan nas súas fondas raiceiras. Ás que  en Eirín e dende o romanticismo e modernismo de Yeats  se lle devolverá nome gaélico, namentres que os etnógrafos galegos reivindican as denominacións tradicionais galegas, moitas delas cristianizadas:    

• Entrada no inverno: Noite do 31 de Outubro, continuada nos primeiros días de Novembro: para Galiza Tempo  de Defuntos, a que abre ás fogueiras dos Magostos, en gaélico o “Samaín” (encontro no fin do tempo soleado).


• Portas da primavera: segue no calendario o que hoxe nos trae aquí,  o 1 de Febreiro celebrado en Iranda  do“Imbolc” ou Oimelc,  en Galiza asocialo coa Candeloría e o San Brais.


• Portas do verán: 1 de Maio, festa celta irlandesa do “Beltayne”, festa por excelencia do lume. Na noite do 31 de maio en Alemaña as fogueiras da Noite de Walpurgis, no mundo cristián e moi especialmente no galego a festa dos Maios, das flores, levada ao


•  Apoteose do verán: finalmente o 1 de Agosto o “Lugnasad” a festa do froito. A que en Galiza se confunde e se perde entre tanto coincidir de festas patronais. 

E así xira a espiral festiva en relación coa vida e o renacer:  Samain: a semente,  Imbolc: o gromo; Beltaine: a flor; Lugnasad o froito.

Festas que se van facendo e mudando co devalar dos anos, sumando elementos mestizos, romanos, nórdicos, xermanos e outras incorporacións e modas, agora sometidas á influencia das novas tecnoloxías da comunicación.

 A festa das candeas...

O Imbolc  é a festa en relación coa purificación, coa sementeira, co gando. Asociada ás “Februa”, festas romanas nas que Plutón e Xuno rivalizaban en recibir exvotos expiatorios. Catarse festiva chamada así pola significación da palabra en relación coa purificación (“Februa”) pero tamén coas “febras”, a xeito de látegos cos que se fustrigaban os uns aos outros. Un xeito de ritos de purificación e pasaxe nos que non faltaban os Catro Elementos, lume, auga, terra, aire. E algo queda en festas que seguen a usar fachicos de lume, como  cada 19 de Xaneiro as do San Sebastián de Castro Caldelas, asociadas á purificación dun mal ambiente de peste no 1763. Ritos nos que acoden a ritos máis antigos,   entre outras festas que converten o lume en sesións de pirotecnia.

Festas que eran pórtico das Lupercais, equivalentes ao “fareleiro” ou “formigueiro” , batallas lúdicas entre mozos e mozas coas que nalgúns lugares abren ao  longo  ciclo do Entroido, tan variado en máscaras, ritos e con ancestrais substratos en Galiza, como en ningún outro.

 A igrexa, de cara a súa supervivencia e revitalización, soubo sumar e reconverter os ritos,  tal e como hoxe fai doutros xeitos a sociedade comercializada e do consumo. E velaí que o  1 de febreiro, se cristianiza como o Día da Presentación do Neno no Templo, de coidados ritos nas cerimonias didácticas dos franciscanos: das tebras á luz, a bendición das candeas, solta de pombas, procesión... Fin do ciclo do Nadal.  Festas nos países gaélicos cristianizados ademais pola figura de Santa Brixida  e noutras, como en Galiza, polo San Brais.

 Tempo de preparación dos campos pra sementeira, de árbores dispostas a agromar... Con canto significa a semente, que será , ademais de xermolo de nova vida, alimento, base do pan, que enche hórreos, que move muíños e se amasa pra fermentar e cocerse no forno e finalmente ser pan. Pan do que por algo se fai Eucaristía, base de oración. Días pois de batallas de farelo, de fariña, de grao de semente, a verter abundancia sobre a xente moza, futuro, como nas vodas.

As “Brigas”, a deusa céltica Brigid, a versión de Santa Brixida e a do San Brais

Tempo da irlandesa Santa Brixida, sincretización cristianizada da “céltica “Brigid”. Nome asociado con núcleos altos e murados, os “Briga”. Tempo pagán da deusa  “Brigd”, a  orientadora, a dos Catro Elementos, dos fachos de lume cos que se bendicóa a terra, como se conta facían en terras do Minho portugués e na súa raia galega. Pero tamén deusa dos pozos de auga, do aire,  das sementeiras... Representada en Eirín pola “Cruz de Santa Brixida” tetrasquele de palla usado como amuleto.  Divindade  filla de Dagda,  da casta dos Tuatha de Danan, segundo as lendas irlandesas cos que se relacionou Breogán e o seu fillo Ith, recipiendarios da Pedra do Destino. Brigid en relación coas cidades que levan esa raíz, como Brigantia e quizais Bergantiños e mesmo a portuguesa Braganza, entre outras Brigantias británicas... Asuntos sabidos polo poeta e bardo Pondal,  por Vicetto e Murguía pra  arredor diso crear un imaxinario “Celta” galego.

E así entre os santos da Corte Celestial tamén hai varias Santas Brixidas: a irlandesa de Kildare,  do século VI, os tempos  celto-cristiáns do San Patricio co que comparte misión. Muller que funda o monacato feminino na illa. Como non, os suecos tamén teñen a súa Santa Brixida do século XIV. Pola contra a Galiza acolle ao San Brais, santo armenio do século V, doutor, sanador,  con algo de patriarcal druída que se representa cun cirio ou un facho na súa man e noutra o báculo de bispo.

No día da Candeloria, abrindo ao San Brais, na Igrexa de San Tirso de Oseiro en Arteixo - contorna de restos altomedievais e poida que asociados ao priscilianismo e aos seus cultos panteístas - bendícese e sácase en procesión o pan, acompáñase con musica, cánticos e foguetes. É un pan de feitura circular, como unha doméstica cosmogonía , adornado de flores e cintas de  cores...tradición seguida noutrora, en Augas Santas de Allariz, así como noutros pobos de Iberia: celebración do Pan, feito coa semente da terra e saberes en harmonía cos Catro Elementos, base dunha fonda cultura, xunto coa do viño e da que ben se pode gabar Galiza.



25 xaneiro 2021