felipesenen.gal

Maio mes cargado de eventos que celebran a primavera: ábrese coa celebración céltica dedicada ao deus da Luz e das flores, Beltaine.. espallada por Goethe como Noite de Walpurgis, propicia ao aquelarre. Festa dos Maios cristianizada pola Santa Cruz

Día 1 de maio e seguintes, moi intervidos pola relixión, pola política: dende 1889 no Congreso da Segunda Internacional Socialista celebrada en París, será a xornada elixida para celebrar o traballo, en honra dos mártires sindicalistas anarquistas de Chicago,  os que reivindicaban a xornada de oito horas e en folga dende o 1 de maio de 1886, para tres dias despois ser masacrados en Haymarket. A ditadura franquista desactivará a significación outorgándolle un carácter festivo con encontros deportivos. Mentres o Papa Pío XII no 1955 dedicarallo a San Xosé Obreiro, máis a constancia e as convocatorias devolveranlle o senso orixinal, o da dignidade do traballo. E o día 3 coa antiga celebración da Santa Cruz, unha das advocacións máis antigas da cristiandade. E o 2 de maio a conmemoración do episodio do levantamento da cidade de Madrid fronte á incursión francesa.

O maio é o título dun poema de Curros Enríquez do libro Aires da Miña Terra (1877) que inclúe e no que está inspirado o álbum musical Aí ven o maio de flores cuberto , (1975) do cantoautor de Moraña Luis Emilio Batallán, xunto con outros poemas de poetas de Galiza. Versos de Curros arredor da festa e dos cantares do maio e nos que sigue a tradición retranqueira, enredada coa situación do pobo asoballado : para min non hai maio sempre é inverno, di o vello, ao que os nenos lle piden como, aguinaldo polos seus cantares do maio, crocas dos seus castiñeiros (castañas pilongas).

Hai moito de etnografía detrás deste cantar no que, como é propio dos maios, tamén se fala de flores, de bruxas e demos... Fenicios, pobos indoeuropeos, célticos, gregos, romanos... cultivaron e espallaron as tradicións que abren ao mes de Maio. En orixe festas en honra da dea Maia (esposa do Vulcano, o deus do lume das fragas infernais), deusa-nai da fertilidade... E a tradición transita, tal como significa a súa palabra, enriquécese, degrádase, aculturase, desaparece, reaparece...Cuestión asumida nos anos románticos e incentivada no Modernismo polo  Decadentismo que reacciona fronte á uniformización (globalización) á que levaba a máquina, a industrialización. Movemento que aguilloa a buscar as orixes nas que radica a orixinalidade, as tradicións e canto elas supoñen de escuridade e maxia. Referente nestas cuestións foi o Irlandés Willian Butler Yeats ( 1865-1939), un “diferente” e “inadaptado”, interesado en enchouparse entre as sombras do pasado, no esoterismo, no misticismo, membro da Orde Hermética da Alba Dourada, que recollen, anovan e espallan as tradición panceltistas cos seus nomes gaélicos e arredor delas re-crean e enxalzan canto supón a arte, a literatura, tal como son os mitos, as lendas entre ritos de pasaxe e iniciación para os mozos.

 En Galiza tomase nota do que pasa no seu veciño occidente atlántico, e máis aínda serodiamente repítense nomes e celebracións gaélicas, como o Samaín, o Beltaine, festas que dividen o ano en tempo de escuridade e frío a primeira e de luz e quentura a segunda. Samaín coa súa versión americana ensaguiñolentada do Halloween, con vixilia de tan importante véspera, a noite que abre ao día de Defuntos, o noso tempo dos fogueiras dos Magostos, o tempo das sementes, dese microcosmos que son as cabazas, as castañas...cristianizada como tempo do San Martiño, en honra dos santos cristianizadores. Toca en Maio o reverso, as vésperas con vixilia que abre ao tempo da luz, das flores, o dedicado na irmandade céltica ao gaélico deus Beltane, que no medievo se relaciona coa noite de Walpurgis en honra da abadesa e santa anglosaxona do sc. VIII Walpurga, irmán de San Bonifacio, cristianizador de Xermania. Dicíase que da súa tumba brotaba un aceite milagroso para quen estaba posuído pola bruxería. Vixilia pois de Walpurgis ( no mundo xermánico a festa ou aquelarre das bruxas) moi estendida entre os centroeuropeos, sendo no sc. XVIII o polígrafo e ocultista Wolfgang Goethe quen no seu Fasto relate con certo arrepío e espalle os ritos da noite de Walpurgis.

A Árbore como símbolo de renacer, a Cruz como Árbore de Redención

Nese proceso de irlandesización da cultura galega, mesmo tomando nomes gaélicos está o devandito Beltane, en relación coa feminina Belisena, un xeito de Minerva na Galia... (Bel: Belenus e tene: lume) como cun xeito de Apolo celta, Beli ou Belenos, como sol e polo tanto co lume. Celebración que en Galiza queda como a Festa dos Maios, da árbore florida, cando se sacan en procesións esculturas florais, as máis delas en forma de árbore cónicas, levando quizais como remate a cruz. As relixións souberon reinterpretar a significación da árbore en relación coa Árbore do Paraíso Terreal, a Árbore da vida, cuberta de flores, de froitos, de  sementes... verticalidade ascendente, con raíces na profundidade escura do misterio terreal para erguerse en ramas cara á luz, ao ceo e dar flores que se converterán en froitos que ocultaran a semente, esperanza e anovación. De tal xeito que a Cruz: vertical, ascendente cun traveseiro horizontal interpretarase como Árbore de Redención. Pois velaí o símbolo da árbore na cultura, a árbore da vida, o árbore de Nadal, as celebradas e competitivas cruces, tan vivas na tradición andaluza... os seus procesionais maios floridos, portados en angarillas, levados por nenos entre cánticos retranqueiros, recorrendo as rúas de vilas que saben manter as tradicións. Nenos-árbore, lembranzas do homes-verde (Green Men), dos misterios do bosque, do agro, tan representados na Arte, non sendo  para menos neste país de mouras, xianas, trasnos e outros xeitos de faunos e fadas herdeiros de antigas mitoloxías. E así a árbore será símbolo para as ilustracións da obra de Yeats, feita por Althea Gyles,  como logotipo para a influínte sociedade de Artistas Vascos, como para a mesma Xeración Nós.

Velaí Pontevedra como referente da celebración dos Maios Pontevedra...algo debido ás teimas de Filgueira Valverde, insistente en que a cidade conservara o seu espírito, facendo do seu Museo un necesario centro de exposición e documentación de canto supón a cultura galega.

Festa do Lume, noite de Walpurgis, resumida ao Cirio PascuaL

 Noite do paso de abril a maio, anatemizada e mesmo borrada polo cristianismo, para asociala coa Pascua e despois desa ascese de penurias que é a Paixón e rematar coa Esperanza dunha Resurrección. Rito de sábado a domingo, cando a Igrexa, en ritual da Vixilia Pascual acende o cirio, o lume novo:  ritual que se fará fora do templo pasando logo ao interior coas luces apagadas... cara ao altar, onde se bendice e co se acende o cirio decorado entre un simbólico ritual de palabras, en relación coa vida-morte, principio-fin, alfa e omega. Entón a Luz repártese entre os cirios da asistencia: Luz nova entre músicas, repenique de campás e a alegría. Luz coa que se complementa coa bendición da auga...

A Galiza das lareiras, das lumarada, das cachelas e dos fachóns acesos  sempre foi moi afeita aos fenómenos ígnicos, os que,  dun xeito ou doutro, forman base das súas tradicións festivas e cíclicas, dise dos ritos druídicos, reconvertidos polas agrupacións monásticas e por abades considerados magos... Ritos de fogueiras que convocan  iluminan, quentan, mesmo purifican, tanto á xente como ao gando que facían pasar entre as lapelas de lume, en relación coas epidemias. Sesións de pirotécnica que iran mudando, chegando a facer de Galiza un país célebre polos seus pirotécnicos, con sesións nocturnas onde non falta o fogo fixo e voador. Bombas de palenque, na noite fervenzas de faiscas, estreliñas de cores que caen do ceo se esmigallan e se perden...e cada vez máis ruidosas, coloristas e variadas.  Nesa súa evolución substituídas por videoproxección con laser, o video mappings, cada vez máis sofisticadas, pondo un alo de maxia sobre as fachadas dos máis significativos edificios.  Mesmo nos anos grises do franquismo, creouse a queimada: queimar o augardente branca, compartila...feito, enxalzado literariamente pola xenialidade creativa de Álvaro Cunqueiro, como un xeito de apócema coa que os celtas se afervoaban fronte aos romanos. Pérez Paralle elaborou un esconxuro, normalizado o ritual da  queimada aludindo aos ritos da luz, entre monstros.

Cando tampouco falta o roscón doce, a rosca de pascua, cando os ovos recobran significación cosmogónica e en Asturias se pintan, ovo pintu, en relación co ciclo-vida-morte-renacer.

26 ABRIL 2025